درد پیغامی است که از طرف سیستم عصبی منتقل می‌شود، درواقع یک پدیده پیچیده بیوشیمیایی است. عناصر مختلفی بین تحریک درد و درک آن مداخله می‌کنند. به‌طور کلی هدف روش‌های مختلف مسدود کردن انتقال سیگنال‌های درد به مغز است.

روش‌های کنترل و کاهش درد زایمان به دو گروه دارویی و غیر دارویی تقسیم می‌شوند

تکنیک‌های کاهش درد باید بر دو اصل استوار باشد: ایمنی زایمان ـ سهولت زایمان

روش‌های دارویی:

دارو درمانی در زایمان یا به‌صورت تزریق مسکن‌ها و مخدرها از طریق عضلانی وریدی است و یا به‌صورت بی‌حسی‌های موضعی و منطقه‌ای و یا به‌صورت استنشاق گاز N۲O در شروع دردهای زایمانی استفاده می‌شود. در میان بی‌حسی‌های منطقه‌ای، روش اپیدورال شایع‌تر می‌باشد. این روش بی‌حسی، باعث کرخ ساختن و بی‌حس کردن نیمه تحتانی بدن می‌شود باید توسط یک متخصص بیهوشی حاذق انجام گردد.

ولی باید واقف بود که مصرف هیچ دارویی بی‌خطر نیست، شاید استفاده بسیاری از داروها درد را کاهش دهد ولی متأسفانه انجام آنها، عوارض جانبی دارند که باعث می‌شود استفاده از آن‌ها در زمان محدود شود.

به این امید که روزی، دارویی کشف شود که بدون هیچ تداخلی با پیش رفت زایمان یا خطری برای سلامت مادر و جنین، بتواند دردهای زایمانی را کاهش دهد.

البته نباید فراموش کرد که برای هر مادر رضایت از روند زایمان، رضایت از آن روز بزرگ و لحظه بزرگ شاید به مراتب مهم‌تر از رفع کامل درد باشد.

روش‌های غیردارویی:

1. تکنیک کاهش حساسیت درد
2. تکنیک‌های فعال کننده گیرنده‌های حسی محیطی
3. تکنیک‌هایی که باعث افزایش مهار مسیرهای پایین برنده درد می‌شوند
4. روش‌های آمادگی دوران بارداری

1. تکنیک کاهش حساسیت درد:

این روش باعث کاهش محرک‌های دردآور می‌شود. ازجمله محرک‌های دردآور در زمان زایمان که موجب درد می‌شود شامل انقباضات، فشار سر جنین بر روی دهانه رحم واژن و درد ناشی از کشش رباط‌ها بر روی مفاصل است. روش‌ها عبارتند از:

تغییر وضعیت و حرکت مادر در حین دردهای زایمان یا لیبر (Labor)

فشار مخالف: با استفاده از دست با ایجاد فشار به نقاطی که در زمان انقباض دردآور هستند مثل درد قسمت پایین ستون فقرات

2. تکنیک‌های فعال کننده گیرنده‌های حسی محیطی:

گرما و سرمای سطحی از طریق پتوی گرم,‌ حوله مرطوب داغ,‌ دوش آب گرم,‌ کیسه یخ، حوله مرطوب سرد و ژل‌های سیلیکا به‌صورت سرد و گرم باشند.

زایمان در آب: قدرت تسکیندهندگی آب قرن‌هاست که شناخته شده است.

لمس و ماساژ: لمس و ماساژ به اشکال مختلف می‌توانند باعث تسکین درد و تسهیل در شل‌سازی بدن شوند.

طب سوزنی و طب فشاری: شامل وارد نمودن سوزن‌هایی در محل‌های استراتژیک بیش از ۳۶۵ نقطه در طول نصف‌النهار بدن می‌باشد. طب فشاری نیز به‌صورت فشار عمیق بر نقاط طب سوزنی است.

تحریک الکتریک عصب از طریق پوست (TENS).

تزریق داخل جلدی آب استریل.

آروماتراپی: استفاده از روغن‌های مخصوص مثل اسطوخودوس بر قسمت‌هایی از بدن که دردناک هستند به‌صورت ماساژ.

3. تکنیک‌هایی که باعث افزایش مهار مسیرهای پایین برنده درد می‌شوند:

این تکنیک یک نوع روش سازگاری با درد است.

تمرکز و انحراف: تمرکز بر روی تنفس، تمرکز بر تجسم‌های مثبت، انحراف فکر از درد مثل نگاه کردن، گوش دادن و توجه به محیط اطراف.

موزیک، صدای آرامش‌بخش و یا دعا.

هیپنوز.

بیوفیدبک: به فرد کمک می‌کند تا در حد توانش بتواند فشارها و استرس‌هایی را که در آن قرار گرفته است را کاهش دهد؛ که نیاز به آمادگی و تمرین دارد.

4. روش‌های آمادگی دوران بارداری:

شاید از مهمترین روش‌های غیردارویی محسوب شود و به نظر می‌آید روش‌های دیگر مکمل این تکنیک باشند. درواقع استفاده از روش‌های دیگر دارویی و غیردارویی در «مادر آماده شده» در طول بارداری تأثیر بیشتری دارد. برای این که روش‌های دیگر بتوانند مفید و مؤثر واقع شوند باید مادر در دوران بارداری آماده شود. در ضمن تأثیر روش‌های دیگر بیشتر مختص زمان زایمان است در صورتی که روش فوق دارای نتایج مثبت در دوران بارداری نیز می‌باشد.

مهم‌ترین و معمول‌ترین روش‌های آمادگی دوران بارداری عبارتند از:

• روش لاماز (Lamaze)
• روش برادلی (Bradley)
• روش دیک‌رید (Dick-Read)

تشابه این روش‌ها در این است که بر سه اصل زیر استوار است:

• افزایش آگاهی مادران از طریق حضور در کلاس‌های آموزشی که از نیمه دوم بارداری شروع می‌شود.
• تمرینات عصبی و عضلانی برای آماده کردن مادران
• الگوی تنفسی و تن آرامی

تفاوت اساسی این سه روش در تعداد جلسات و الگوی تنفسی و تن آرامی می‌باشد. در هر سه روش حضور همراه بخصوص همسر توصیه می‌شود ولی در روش برادلی تأکید بر حضور همسر است و کاملاً مخالف دارودرمانی می‌باشد و معتقد است که ۹۰% مادرانی که با روش برادلی برای زایمان آماده شده‌اند بدون استفاده از هیچ‌گونه مداخله پزشکی زایمان طبیعی دارند.

هدف هر سه روش کاهش عوارض دوران باردای و کاهش و کنترل دردهای زایمانی با حداقل استفاده از مداخلات پزشکی به‌منظور تسهیل و تشویق زایمان طبیعی است. البته هر مادری با هر تصمیمی در مورد زایمانش می‌تواند از فواید این کلاس‌ها بهره‌مند شود.

تکنیک‌های ارائه‌شده در کلاس آمادگی‌های دوران بارداری و زایمان الهام گرفته از روش‌های مختلف آمادگی دوران بارداری با توجه به فرهنگ زنان ایرانی و تجاربی است که طی پروژه تحقیقاتی «بررسی تأثیر کلاس‌های آمادگی دوران بارداری بر سلامت مادر و نوزاد» و همچنین ده سال تجربه فیروزه روستا، مؤسس مرکز می‌باشد.