کوتاهی دهانه رحم چیست؟
ناحیه استوانه شکلی که رحم را به واژن متصل می کند دهانه رحم یا گردن رحم نام دارد، نام پزشکی این ناحیه سرویکس (Cervix) است. در دوران بارداری، این دهانه کاملاً بسته است و هنگام زایمان، حدود 10 سانتیمتر باز میشود تا کودک بتواند متولد شود. اما طول دهانه رحم باید به اندازه ای باشد که جنین نتواند قبل از موعد زایمان براحتی از رحم خارج شود.
کوتاهی طول دهانه رحم به این معنا است که دهانه رحم یا گردن رحم، از حد معمول کوتاه تر باشد. این مشکل اهمیت زیادی دارد، زیرا میتواند باعث زایمان زودرس شود.
طول سرویکس در هر مرحله از بارداری چقدر باید باشد ؟
علت کوتاه شدن طول سرویکس
عوامل مختلفی بر طول دهانه رحم در دوران بارداری تاثیر میگذارند. شماری از این عوامل عبارتند از:
- تفاوتهای بیولوژیکی در بدن افراد مختلف
- کشیده شدن بیش از اندازه رحم
- عوارض ناشی از خونریزی در دوران بارداری
- عفونت
- التهاب رحم
- نارسایی دهانه رحم (عارضه ای که به علت ضعیف بودن دهانه رحم سبب زایمان ناموفق یا زودرس میشود.)
در صورت مشاهدهی علایم و نشانههای زایمان زودرس، از جمله انقباضهای منظم یا مکرر، کم خونی، کمردرد، لکه بینی و فشار لگن، به پزشک یا ماما مراجعه نمایید. پزشک یا مامای شما با معاینه داخلی، تشخیص میدهد که باز شدن دهانه رحم آغاز شده است یا خیر، همچنین ممکن است برای اندازهگیری طول دهانه رحم، سونوگرافی انجام شود.
اگر باردارید و در ارتباط با طول دهانه رحم خود نگران هستید، با پزشک یا مامای خود مشورت کنید. او میتواند راهنماییهایی لازم را ارائه نموده و برای گذراندن مسیر بارداری با سلامت بیشتر، شما را یاری نماید.
درمان کوتاهی دهانه رحم
پس از تشخیص کوتاهی طول دهانه رحم، بیمار باید به طور بیپرده نسبت به عواقب این مشکل و زایمان زودرس آگاه شود. کوتاهی دهانه رحم، فقط یکی از عواملی که است که خطر زایمان زودرس را افزایش میدهد. سابقهی زایمان زودرس، سیگار کشیدن و عفونتهای رحمی نیز از دیگر عوامل مسبب زایمان زودرس محسوب میشوند.
با توجه به شرایط فردی هر بیمار، پزشک ممکن است مداخلهی پزشکی را جهت کاهش عوارض این مشکل در دوران بارداری توصیه نماید. شیاف پروژسترون و دوختن دهانه رحم یا سرکلاژ، ممکن است از زایمان زودرس جلوگیری نماید. هنوز بسیاری از پزشکان بر این باورند که بهترین راه گذراندن دوران بارداری با وجود کوتاهی دهانه رحم، استراحت مطلق است، اما مزایای این روش هنوز چندان روشن نیست.
در صورتی که مادر باردار در معرض زایمان زودرس قرار گرفته باشد، پزشک یا ماما در ارتباط با راههای درمانی ممکن توضیح داده و خطرات احتمالی زایمان زودرس و مزایای تلاش برای جلوگیری و به تعویق انداختن آن را با بیمار مطرح مینماید.
در صورتی که مادر باردار هنوز در مرحلهی زایمان زودرس قرار نگرفته، اما علایم خاصی همچون باز شدن بدون درد دهانه رحم در سه ماهه دوم بارداری در او بارز شده، پزشک ممکن است دوختن دهانه رحم یا سرکلاژ را توصیه نماید. در این روش، دهانه رحم توسط بخیههای محکم، دوخته میشود.
بر اساس تحقیقات انجام شده، روشهای درمانی دیگری همچون شیاف هورمون پوژسترون یا قرار دادن یک دستگاه سیلیکونی روی دهانه رحم (پساری) نیز میتوانند خطرات زایمان زودرس را در افراد مبتلا به کوتاهی دهانه رحم کاهش دهند.
سرکلاژ
(دوختن دهانه رحم) عملی است که جهت حفظ جنین و جلوگیری از سقطجنین به هنگام تشخیص نارسایی دهانه رحم زن باردار در دوران بارداری صورت میپذیرد.
تشخیص نارسایی و ضعف دهانه رحم با وجود بودن سابقه سقطجنین در سه ماه دوم بارداری صورت میپذیرد. به صورتی که دهانه رحم فرد باردار بدون احساس درد و هیچگونه انقباضات رحمی باز میشود و جنین نارس سقط میگردد.
سقطجنین در سه ماه دوم بارداری به صورت تکرارشونده اتفاق میافتد معمولاً سن بارداری در اولین سقط جنین بالاتر از بارداریهای بعدی میباشد. یعنی در بارداریهای بعدی دهانه رحم ضعیفتر از قبل میگردد.
تشخیص نارسایی دهانه رحم از طریق معاینه دهانه رحم با ابزارهای خاص پیش از بارداری انجام میپذیرد. اگر چنانچه باز بودن و ضعیف بودن دهانه رحم تشخیص داده شود دوختن دهانه رحم یا سرکلاژ در انتهای سه ماه اول بارداری در حاملگی بعدی توصیه میشود.
و همچنین اندازهگیری طول دهانه رحم در بارداری به طور منظم و هر دو هفته یکبار است و در صورت کوتاه شدن پشت سر هم در این اندازهگیریها تشخیص نارسایی دهانه رحم داده میشود.
همین طور کسانی که رحم دو شاخدارند کاندیدای سرکلاژ در دوران بارداری میشوند.
عمل سرکلاژ (دوختن دهانه رحم)
عمل سرکلاژ معمولاً از هفته 14 تا 22 بارداری انجام میشود. عمل سرکلاژ پس از بیحسی موضعی و یا بیهوشی کامل از طریق بخیه کردن زیر مخاط گردن رحمی انجام میگیرد. که باعث تقویت گردن رحم و بسته ماندن آن در طول بارداری میگردد.
انجام عمل سرکلاژ (دوختن دهانه رحم) بعد از22 هفتگی در بارداری با احتمال عفونت و همچنین پارگی کیسه آب جنین همراه است و معمولاً توصیه نمیشود.
ممکن است ترشحات خونی روشن پس از عمل سرکلاژ تا چند روز وجود داشته باشد و پس از این زمان به صورت ترشحات خونی غلیظتری درآمده و ممکن است تا هفتههای انتهایی بارداری ادامه داشته باشد.
شخص باردار معمولاً دو روز در بیمارستان بستریشده و پس از آن 3 تا 5 روز بایستی به استراحت مطلق بپردازد. و پس از آن میتواند با احتیاط کامل به امور روزمره بپردازد. البته در بعضی اشخاص که همچنان احتمال سقط برای آنها وجود داشته باشد ممکن است استراحت مطلق به مدت بیشتری و گاه تا پایان بارداری توصیه گردد.
توصیه میشود یک هفته قبل تا حداقل یک هفته بعد از عمل نزدیکی با همسر صورت نگیرد.
نکات لازم قبل از عمل سرکلاژ (دوختن دهانه رحم)
- پیش از عمل سرکلاژ بررسی کاملی از سلامت جنین داشته باشید
- درمان عفونتهای واژینال
- نداشتن نزدیکی یک هفته پیش از عمل
- انجام تست نبودن انقباضات رحمی
- بررسی کیسه آب و مایع آمنیوتیک جنین
نکات لازم بعد از عمل سرکلاژ
- ادامه استراحت مطلق تا یک هفته پس از عمل و استراحت نسبی در ادامه بارداری
- خودداری از نزدیکی با همسر تا یک هفته پس از سرکلاژ و یا ادامه بارداری
- توجه به علائم هشداردهنده مانند علائم عفونت، پارگی کیسه آب جنین و شروع زایمان، در صورت شروع انقباضات رحمی و برنداشتن بخیه ها احتمال پارگی رحم وجود دارد
علائم هشداردهنده بعد از سرکلاژ
بعد از دوخته شدن دهانه رحم توسط سرکلاژ در صورت مشاهده نشانههای زیر به پزشک مراجعه کنید:
- بروز انقباضات شکمی
- خونریزی واژینال
- کمردرد یا درد در ناحیه زیر شکم
- تب بالای 38 درجه یا لرز بدن
- پاره شدن کیسه آب جنین
- استفراغ و تهوع
- ترشحات واژینال
خطرات سرکلاژ
سرکلاژ (دوختن دهانه رحم) مثل هر عمل جراحی دارای خطراتی مانند خونریزی عفونت رحم و مایع آمنیوتیک و احتمال پارگی کیسه آب در طول جراحی و همین طور سقطجنین و احتمال آسیب به جنین را در بردارد.
اما مواردی نیز وجود دارد که مادر باردار با درد به پزشک متخصص زنان مراجعه میکند و در سه ماه دوم بارداری قرار دارد و زمان از سرکلاژ کردن گذشته است. در این مواقع مادر باردار بستری میشود و داروهایی برای او در نظر گرفته خواهد شد و بهدنبال آن جهت جلوگیری از زایمان زودرس از یک سری وسیلههایی مورد استفاده قرار میگیرد که به آنها پساری گفته میشود.
پساری
بهطور کلی در درمان زنان نقش بسیار مهمی دارد و میتواند بهدلایل مختلفی مورد استفاده قرار گیرد. بهطور مثال در خانمهای مسن، نوعی از پساری برای بی اختیاری ادرار یا حتی افتادگی رحم مورد استفاده قرار میگیرد.
نوع دیگر پسیاری که برای جلوگیری زایمان زودرس در خانمها مورد استفاده قرار میگیرد، بسیار روش موفقیتآمیزی است.
مراقبت های لازم بعد از گذاشتن پساری در طول دوران بارداری
پس از گذاشتن پساری در واژن، پساری را تا انتهای بارداری خارج نمی کنیم. مگر این که پزشک متخصص شما تصمیم بگیرد با توجه به شرایط تان آن را خارج کند. در طول بارداری علاوه بر مراقبت های که به طور روتین تا کنون انجام می دادید. به نکات زیر نیز توجه کنید:
- حتما به دستورات پزشک خود در خصوص مصرف دارو ها و میزان استراحتی که برای شما تجویز کردند توجه کنید. و به دقت آن ها را انجام دهید. (حتماٌ در مورد استراحت مطلق و نسبی با دکتر خود با جزئیات بیشتری صحبت کنید. و حدود فعالیت های خود در منزل را مشخص نمائید).
- با توجه به شرایط کنونی شما امکان نزدیکی تا انتهای بارداری وجود ندارد.
- حتما طی مدتی که پساری در بدن شماست از سرویس فرنگی به جای سرویس ایرانی استفاده کنید. و در صورتی که به طور مکرر دچار یبوست می شوید حتما به پزشک خود اطلاع دهید. تا در صورت نیاز و صلاح دید ایشان، دارو های ملین برای شما تجویز شود.
- در طول دوران بارداری، ترشحات واژن زیاد شده و گاهی عفونی هم می شود. و به همین خاطر به طور مرتب در طول روز یک یا دو بار لباس زیر خود را تعویض کنید. (حتما از لباس زیر های نخی و نازک استفاده نمائید).
- برای شست و شوی ناحیه تناسلی خود فقط از ژل شوینده مخصوص ژنیتال و یا شامپو بچه استفاده نمایید. از استعمال صابون یا شوینده های دیگر خودداری کنید.
- برای افزایش سیستم ایمنی خود برای جلوگیری از مبتلا شدن به عفونت های واژینال، پیشنهاد می شود در صورت تمایل به طور روزانه از ماست های پروبیوتیک و دوغ کفیر استفاده نمایید. و هم چنین یک یا دو حبه در هفته سیر خام میل کنید. (می توانید سیر را در ماست خود بریزید).
- با توجه به روند سایزینگ و جای گذاری پساری، بهترین سایز ممکن برای شما انتخاب شده است. اما بسیاری از مادران باردار تصور اشتباهی از جای پساری دارند و فکر می کنند با وارد کردن انگشت خود به داخل واژن، دست شان نباید به پساری بخورد که این دیدگاه کاملا اشتباه است. و با وارد کردن نیم بند انگشت خود، ممکن است انگشت تان به پساری برخورد کند. در این حالت نگران نشوید و اگر احیاناٌ هنگام شست و شو متوجه شدید که کمی پساری پایین تر آمده است با دست تمیز و فشار بسیار آرام آن را به داخل واژن، فشار دهید.
- با افزایش سن بارداری طبعاٌ خوابیدن به حالت طاق باز سخت تر خواهد شد. و عموماٌ به دلیل اشکال در خون رسانی به جنین، پزشکان این مدل خوابیدن را توصیه نمی کنند. به همین دلیل به پهلو خوابیده و برای این که فشار کم تری به دهانه رحم شما وارد شود پیشنهاد می کنیم یک بالش خیلی کوتاه زیر لگن یا باسن خود بگذارید. تا کمی باسن و لگن شما بالاتر از محور بدن تان قرار گیرید. البته این میزان بالا آمدن باید در حدی باشد که شما احساس راحتی بکنید. و دچار درد در این ناحیه نشوید.
کوتاهی دهانه رحم چیست
فیروزه روستا / مسول مرکز سلامت مادران /کارشناس ارشد مامایی
مجله سلامت
پیج اینستاگرام سلامت مادران